Na razie problem ze spłatą kredytów mają głównie posiadacze tych konsumpcyjnych, opartych na zmiennej stopie procentowej, ale skala problemu będzie narastać wraz ze wzrostem, a potem utrzymywaniem się na wysokim poziomie stóp procentowych przez kilkanaście miesięcy. Osoby zadłużone mają kilka możliwości sięgnięcia po wsparcie w spłacie rat, m.in. wakacje kredytowe, rządowe lub bankowe czy Fundusz Wsparcia Kredytobiorców. W razie niemożności wywiązania się ze zobowiązań rozwiązaniem może być upadłość konsumencka. Od 2020 roku korzysta z tej opcji znacznie więcej osób niż wcześniej.
– Ryzyko pogorszenia spłacalności kredytów niestety jest bardzo wysokie i to w zasadzie dotyczy wszelkich kredytów i pożyczek o zmiennej stopie procentowej. Wiemy, jak wysoka jest inflacja, ona prawdopodobnie będzie nadal rosła, stopy kredytowe pewnie również zostaną jeszcze podniesione, więc dotyczy to zarówno kredytów hipotecznych, jak również pożyczek konsumenckich – mówi agencji informacyjnej Newseria Biznes Bartosz Sierakowski, radca prawny, doradca restrukturyzacyjny z Kancelarii Zimmerman Sierakowski i Partnerzy.
Od października Rada Polityki Pieniężnej podniosła już stopy procentowe 10 razy, łącznie o 6,4 pkt proc. Jeszcze wcześniej rosły stopy rynkowe, czyli WIBOR, na którym oparte są większość złotowych kredytów hipotecznych i część kredytów konsumpcyjnych. Na razie problem z niespłacalnością mają głównie posiadacze tych drugich – z raportu NBP o rynku kredytowym w I kwartale 2022 roku wynika, że w grupie kredytów mieszkaniowych odsetek zagrożonych nie wzrósł, a w grupie kredytów konsumpcyjnych – tak. Ten wzrost i tak był jednak niższy niż np. w I czy w III kwartale 2021 roku. Jednak problemy mogą się nawarstwiać z miesiąca na miesiąc, podobnie jak wyczerpywać się będą możliwości utrzymania płynności finansowej.
– Jeżeli kredytobiorca przewiduje, że nie będzie w stanie udźwignąć swojego kredytu, to w pierwszej kolejności powinien udać się do banku i spróbować wynegocjować odroczenie terminu spłaty, np. rozłożenie na inne raty. Jeżeli to się nie uda i kredytobiorca już nie jest w stanie swojego kredytu spłacać, to powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. To nic innego jak zamrożenie długów i próba oddłużenia się przy pomocy syndyka oraz sądu upadłościowego – wyjaśnia Bartosz Sierakowski.
Możliwość ogłoszenia upadłości przez osobę fizyczną istnieje w polskim prawie od 2016 roku. Jak wynika z danych Centralnego Ośrodka Informacji Gospodarczej, wówczas skorzystało z tej możliwości niespełna 4,5 tys. osób, rok później było ich już o tysiąc więcej, a w 2018 roku liczba ta wzrosła o kolejny tysiąc. W 2019, ostatnim roku przed pandemią, ogłoszono ich już niemal 8 tys. Wysyp przyniosły kolejne lata, co może wynikać albo z negatywnych efektów pandemii, albo rosnącej świadomości konsumentów. W 2020 roku sąd uznał zasadność takiego wniosku w ponad 13 tys. przypadków, a w 2021 roku – już w 18,2 tys., czyli cztery razy tyle, co pięć lat wcześniej. Liczby za I półrocze mówią o ponad 7,3 tys. upadłości konsumenckich, więc jeśli dynamika nie przyspieszy, w całym roku będzie ich 14,5–15 tys. Problem może jednak narastać.
– Z upadłości konsumenckiej może skorzystać każda osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej, jeśli nie jest już w stanie udźwignąć swojego zadłużenia. Podstawowy plus tego rozwiązania jest taki, że z chwilą ogłoszenia upadłości w świetle prawa nie muszę dalej spłacać swoich zobowiązań i wchodzę w fazę oddłużenia – wyjaśnia doradca restrukturyzacyjny. – Z kolei minusem upadłości konsumenckiej, ale silnie uzasadnionym z perspektywy wierzycieli, jest to, że cały swój majątek będę musiał oddać syndykowi, a syndyk następnie ten majątek sprzeda i uzyskane w ten sposób środki wyda wierzycielom. Ale nawet jeżeli syndyk przyjdzie, zabierze moje mieszkanie i je sprzeda, to i tak mam szansę na to, by za zgodą sądu upadłościowego wydzielił mi odpowiednią kwotę do 24 miesięcy czynszu najmu, dzięki której będę mógł znaleźć miejsce zamieszkania, wynająć nowy lokal i przez 24 miesiące z tych środków zaspokajać czynsz.
O tym, czy na koniec dojdzie do całkowitego umorzenia kredytu czy innych zobowiązań, czy też częściowego, decyduje kilka czynników. Wpływ na przyszły plan spłaty i zakres umorzenia ma to, w jakim stopniu syndykowi udało się zaspokoić wierzycieli. Warunkiem najważniejszym natomiast są możliwości zarobkowe konsumenta. Sąd będzie musiał ocenić, w jakim stopniu jest on w stanie wygospodarować wolne środki poza tymi, które są niezbędne do utrzymania siebie i rodziny. Ta wolna kwota będzie przeznaczana na spłatę wierzycieli, zasadniczo przez 36 miesięcy (dopuszczalne są wyjątki). Po tym okresie cała niespłacona nadwyżka będzie ulegała umorzeniu.
– O upadłość konsumencką można wystąpić również w sytuacji, w której nie mamy żadnego majątku, nawet jeżeli jesteśmy zatrudnieni i osiągamy minimalne wynagrodzenie za pracę. W takim przypadku koszty naszego postępowania upadłościowego, w tym np. wynagrodzenie syndyka, pokryje Skarb Państwa – tłumaczy Bartosz Sierakowski. – Ta tzw. bezmasowa upadłość może doprowadzić zarówno do częściowego, jak i całkowitego umorzenia zobowiązań. Czyli zasobność portfela konsumenta nie wpływa na dopuszczalność ogłoszenia upadłości.
