Czworo wybitnych polskich naukowców otrzymało po 200 tys. zł. Ich badania i osiągnięcia przyczyniają się do realnych postępów w nauce

Fundacja na rzecz Nauki Polskiej po raz 32. przyznała swoje prestiżowe nagrody, uznawane za najważniejsze wyróżnienie naukowe w Polsce. Wśród nagrodzonych w tym roku osiągnięć są badania nad mechanizmem działania białek opiekuńczych, zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach, psychologiczna koncepcja pamięci miejsca i przywiązania do miejsca oraz opracowanie narzędzi matematycznych, które umożliwiły udowodnienie pewnej hipotezy. – Te nagrody stanowią uhonorowanie pracy naukowej, ale coraz częściej mają też pośrednie przełożenie na gospodarkę w postaci nowych, innowacyjnych firm – zauważa prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, prof. Maciej Żylicz.

– Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej mają duże znaczenie dla społeczności akademickiej, to jest wyróżnienie najlepszych spośród naszego środowiska. Do tej nagrody nie można się zapisać, nie można się zgłosić, trzeba zostać nominowanym przez osobę ze środowiska naukowego. To jest uhonorowanie naszej pracy, ale z drugiej strony te nagrody coraz częściej mają też bezpośrednie przełożenie na otwieranie nowych firm, które pracują nad innowacyjnymi produktami i technologiami. Otrzymując taką nagrodę, dużo łatwiej jest rozpocząć na przykład sprzedawanie swojej własnej licencji czy patentu – mówi agencji Newseria Biznes prof. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej przyznawane są w drodze konkursu za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata. Laureaci otrzymują też po 200 tys. zł. Obecnie lista nagrodzonych liczy blisko 120 osób, wśród których znajdują się najwybitniejsi polscy uczeni z różnych dziedzin – od nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich aż po literaturę i nauki humanistyczne.

Nagrody fundacji przyznawane są w czterech obszarach. Nagrodę FNP w obszarze nauk humanistycznych i społecznych odebrała w tym roku prof. Maria Lewicka, psycholożka społeczna i środowiskowa z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, uhonorowana za sformułowanie i weryfikację psychologicznego modelu przywiązania do miejsca i pamięci miejsca. Wiele instytucji i organizacji w całej Polsce – m.in. Forum Dialogu, Centrum Żydowskie w Oświęcimiu czy Muzeum POLIN – prowadzi swoją praktyczną działalność, opierając się na koncepcji prof. Lewickiej.

– Miejsce to nie jest tylko lokalizacja, koordynaty geograficzne, umiejscowienie gdzieś na mapie. To nie jest również treść wypełniająca to miejsce, czyli budynki, ulice, parki. Miejsce to przede wszystkim znaczenie, które to dane miejsce dla nas ma. Razem z moimi asystentami, doktorantami, współpracownikami zajmujemy się bardzo szeroko tym zagadnieniem, sprawdzamy, jak znaczenie miejsca przekłada się na różne sfery funkcjonowania człowieka – mówi prof. Maria Lewicka.

Jak podkreśla, ma nadzieję, że kiedyś koncepcja dotycząca miejsc pamięci znajdzie zastosowanie także w szkolnych ławkach.

– Moim marzeniem jest to, żeby wprowadzić lokalną historię do szkół, i to lokalną rozumianą nie na zasadzie pewnych treści, które się podaje odgórnie do wierzenia, w dodatku jeszcze wysyconych pewną polityką historyczną ogólnonarodową, tylko taką historię, gdzie sami uczniowie będą odkrywać przeszłość swojego miejsca, swojego domu, w którym mieszkają, swojej dzielnicy, ulicy, gdzie będą pytać swoich dziadków, dopóki jeszcze żyją, co tu kiedyś było. Jak zainteresujemy ich korzeniami tego miejsca, w którym mieszkają, to przełoży się to później na ich znacznie większą otwartość również na współczesność – wyjaśnia laureatka Nagrody FNP.

W obszarze nauk chemicznych i o materiałach Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 odebrał prof. Marcin Stępień z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego – uznany w międzynarodowym środowisku autorytet, kształtujący dziedzinę badań nad związkami aromatycznymi. W trakcie dotychczasowej kariery ściśle współpracował z badaczami z Hiszpanii, Francji, Niemiec, Korei, Chin, Indii i USA, co zaowocowało publikacją ponad 30 międzynarodowych artykułów naukowych. Jest też autorem lub współautorem ponad 90 publikacji i laureatem wielu prestiżowych nagród naukowych.

– Badania wyróżnione Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej dotyczą związków aromatycznych, czyli dużej grupy związków organicznych, które są interesujące zarówno z punktu widzenia niektórych ich zastosowań, jak i ze względów poznawczych, ponieważ pozwalają chemikom dowiedzieć się dużo na temat tego, jakie relacje rządzą właściwościami i strukturą związków chemicznych w ogóle – mówi prof. Marcin Stępień. – Moja grupa badawcza interesuje się wprowadzaniem nietypowych modyfikacji do budowy tych cząsteczek aromatycznych z nadzieją, że zaobserwujemy jakieś niezwykłe właściwości albo niezwykłe zmiany w ich właściwościach.

Wśród zsyntetyzowanych przez profesora związków aromatycznych są m.in. takie, które naśladują swoją budową fragmenty grafenu i które – dzięki obecności nietypowych pierścieni oraz atomów innych niż węgiel – wykazują unikatowe właściwości optyczne i elektronowe. Mogą one stanowić bazę w poszukiwaniach nowych materiałów organicznych, w szczególności barwników funkcjonalnych. Materiały takie mogą znaleźć różnorodne zastosowania, m.in. w urządzeniach LED i fotowoltaice, ale także w diagnostyce medycznej i fototerapii.

– Przykładem tego, gdzie te barwniki funkcjonalne mogą być stosowane, jest np. bioobrazowanie w medycynie albo terapia fotodynamiczna – wskazuje prof. Marcin Stępień.

Kolejnym z nagrodzonych jest prof. Krzysztof Liberek z Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, który otrzymał tegoroczną Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 w obszarze nauk o życiu i o Ziemi za wykazanie roli białek opiekuńczych w odzyskiwaniu białek z agregatów i zwijaniu ich do aktywnej formy. Badania w tym zakresie umożliwiają zrozumienie molekularnych mechanizmów leżących u podstaw zaburzeń neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, i mogą pomóc w walce z tymi chorobami.

Czwartym laureatem Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej jest prof. Rafał Latała z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego, który został wyróżniony w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich za opracowanie narzędzi matematycznych umożliwiających udowodnienie hipotezy Talagranda dotyczącej procesów Bernoulliego.

Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej zostały w tym roku przyznane po raz 32., a laureaci odebrali je podczas uroczystej gali 6 grudnia br. w Warszawie. Fundacja, która jest ich fundatorem, od ponad 30 lat realizuje misję wspierania nauki w Polsce poprzez przyznawanie m.in. stypendiów, nagród i grantów dla wybitnych naukowców i zespołów badawczych oraz wspieranie transferu osiągnięć naukowych do praktyki gospodarczej. Fundacja angażuje się też w stymulowanie międzynarodowej współpracy naukowej i zwiększanie samodzielności naukowej młodego pokolenia badaczy.

Lifestyle.newseria.pl